Muhammet İkbal

  Nedensellik yani klasik literatürümüzdeki adıyla “illiyet” kavramı, düşünce tarihimiz içerisindeki en önemli konulardan biridir. Öyle ki her bir düşünce okulunun bu konuda illa bir temel düşüncesi vardır ve geriye kalan düşünceleri bu temel düşüncenin üzerine bina edilmiştir. Misal idealist felsefe, nedenselliği bir mihenk taşı kabul eder ve ilk neden diye cevher bir arkheden yani akıldan bahseder. “Akıl zorunlu olarak düşünür ilkesi”yani.  Yine skolastik düşünceye göre ilk neden bizatihi aristonun tanrısıdır. Gnostik okullar ve Doğu mistisizmi ilk nedeni aşk olarak adlandırır ve nihayet İslam Mütekellimleri de bu konuda dolaylı fikir geliştirmişlerdir. Mesela en bilinen ve temelde ehl-i sünnet çatısı içerisinde mütalaa ettiğimiz Mâtürîdîlik ve Eş’arilik, kendi düşüncelerinin merkezine “hikmet ve kudret” ilkelerini yerleştirerek bu konuda ayrışmış iki farklı görüş husule getirmişler ve geriye kalan bütün düşüncelerini bu temele bina etmişlerdir.  Aslında bu tartış...