Dini bilgi neden evrensel kabul edilmez?

Düşünce tarihinde en temel problem bilgi edinme problemidir. Aleni olarak şöyle denir:

 “Bana öyle bir bilgi edinme aracı göster ki bu araç, hem herkes tarafından kullanabilsin dolayısıyla bilgiye herkes ulaşabilsin, hem de bu araçla elde edilmiş olan bilgi (mevcut bilgi), herkes tarafından -yine bu araç kullanılarak- kontrol edilebilsin.” 


Bu ciddi bir taleptir ve sistemli olarak yakın çağa kadar ortaya tam olarak konamamıştır. Lakin sistemli olarak konmaması onun düşünce tarihinin içerisinde geçmiş dönemler de mevcut olmadığı anlamına gelmez.


...


Düşünce tarihinin en klasik dönemlerinde en temel bilgi edinme aracı olarak yalnızca din (mitoloji-muhayyile) kabul ediliyordu. Daha sonra dine deneyim bilgisi (deney-duyu vs) ve akıl da bilgi edinme araçları olarak eklendi.


Daha sonraki süreçte grek felsefesinin sistem filozofları (platon dönemi) bilgi edinme aracı olarak akla merkezi bir sistem tahsis ettiler. Böylece din ikincil, bilim ise üçüncül bir bilgi kaynağı olarak görülmeye başlandı.


Platon’dan sonra Aristo, aklın ve bilimin mahiyetini daha ciddi ele aldı. Böylece bilim, bilgi edinme aracı olabilmesi açısından daha da merkeze yaklaştı. Aristo sayesinde en merkezi bilgi edinme aracı felsefe (akıl+duyu+deneyim/bilim) kabul edildi.


Daha sonraki dönemde felsefenin islam coğrafyasına kaymasıyla, müslümanlar tarafından akıl ve bilime tekrardan din de dahil edilmek istendi. 


Fakat dinin dogmatik yapısı, bu çabaya engel olmaktaydı. Zira islama göre dini bilgiye ancak peygamberler ulaşabilirdi ve peygamberlik de sona ermişti. Böylece din, mevcut bilgileri denetlenemez ve yeni bilgi üretemez bir yapıya bürünmüştü. 


Hal sebepten o dönem için din, dini bilginin doğru olduğuna inanmayı emreden bir olgu olarak evrensel bilgi edinme aracı olma özelliklerini karşılamıyordu.


Bu sorunu kelamcılar kur’anı merkezi kaynak (bilgi merkezi) kabul ederek çözmeye çalıştılar. Lakin az önceki sorunlar (denetleme sorunu ve yeni bilgi üretememe sorunu) çözülemediği için bu çalışma sonuçsuz kaldı. Zira kur’an her hangi bir dönemde oluştuğu için (somutlanarak sabitlenme) aktüel bir yapıya sahip değildi ve bizatihi temel kaynak sayılamazdı. Diğer yandan kur’anın bir zaman diliminde vücuda gelmesi, onu zamana tabi hale getiriyor; böylece lafzının sabit olmasına ve dolayısıyla dönemine hapsolmasına neden oluyordu. Tim bu etkenler ile onun ancak temel kaynağın (Allah’ın) bir tezahürü kabul edilmesi de çelişkiler doğuruyordu.


Sufiler bu problemi velayet teorisiyle çözmeyi başardılar. Bu teoriye göre; kaynağa (Allah’a) ulaşmak hâlâ mümkündü. Dolayısıyla yeni bilgiler elde edilebilir ve elde edilmiş olan bilgiler denetlenebilirdi.


Bu teori sayesinde dini bilgi, felsefi bilgi gibi evrensel bir hâl kazandı. Zira din, bilgi üretebiliyor ve mevcut bilgileri denetlenebiliyordu.


Böylece sufiler bilim, felsefe ve din olmak üzere üçlü tür bilgi edinme araçlarıyla yeni bir paradigma oluşturmuş oldular. 


Bu paradigma, bilgiye hem üç farklı araç ile ulaşılabilmeyi hem de mevcut bilgiyi bu üç farklı yöntem ile denetleme imkanı sağlıyordu. Hatta bu paradigma, bilgiyi, üç türe ayırarak mütala etmenin de temellerini atıyordu.


...


Velayet teorisi, bilgi elde etme yöntemi olarak uzun süre hakimiyetini korudu. Lakin islam coğrafyasında “vahiy kapısı son peygamber ile kapanmıştır”  ilkesi güç kazanınca, velayet teorisi hem hakimiyetini hem de mahiyetini kaybetti. Böylece din, bilgi edinme aracı olmaktan çıkartıldı. 


Bilgi edinme araçları yeniden yalnızca felsefe (bilim+akıl) olarak kabul edildi.


Daha sonraki dönemde felsefe ile bilimin de ayrışmasıyla akıl bilgi edinme aracı olmaktan çıkartıldı ve nihai bilgi edinme aracı olarak yalnız bilim kabul edildi. 


Böylece bilim merkezli modern paradigma  oluşmuş oldu...

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Kanun ile Yasa arasındaki fark nedir?

Bugün bu iki kelime elbette eş anlamlı kabul edilerek ziyadesiyle birbiri yerine kullanılıyorlar. Lakin bu onların aralarında temel bir fark olmadığı anlamına gelmiyor. Zira böylesi bir fark bulunmasa; dil, doğası gereği, ikisinden birini eritir ve yüzlerce yıldır muhafaza etmezdi. Bize göre bu iki kelime, günümüzde anlam daralmasına maruz kaldıkları ve hukuk sistemimizin neliği konusunda hala ortak bir karar varılamadığı için birbiri yerine kullanılıyorlar. Osmanlı hukuk sistemine baktığımızda fark çok daha açık olarak ortaya çıkıyor. ... Biz yazımıza “Yasa, doğal kurallardır; kanun ise yapay ve tabi kurallardır” diyerek başlayalım. Yasa, keşfetmek yoluyla ortaya çıkarken kanun yaratmak yoluyla ortaya çıkartılır ve meşruiyetini de yasadan alır. İslam hukukunda yasaya şeriat, kanuna ise maslahat (örf/adet vs) denmekteydi. Zira bir hukukçu, nasstan istinbat yoluyla bir hükme ulaşırsa, bu bir yasa (şeriat) olmaktaydı. Çünkü bu yolla ulaşılan hüküm hukukçuya değil, Tanrıya ait kabul edili...
Devamı

Mitoloji, Ne İş Yapar?

  Bir ırkın mitolojisi, o ırkın tinsel özelliklerini ortaya koyar. Çünkü kutsal, kapasite ve bakış açısına (anlayışa) göre tecrübe edilir. Dolayısıyla kişinin kutsal ifadesi, kişinin kutsaldan çıkarttığı kendisidir. Bir diğer yönüyle ise muhayyilesinde bulunan ideal tiplemesidir.   Dolayısıyla Grek Mitolojisininin tanrıları Grek, Türk mitolojisindeki tanrılar Türk, Arab’ın mitolojisindeki tanrılar Arab, İbrani mitolojisindeki tanrılar İbrani’dir desek pek mübalağa sayılmaz. Zira Türk tanrıları savaşçı ve yağmalayıcı, Yunan’ın tanrıları sofistike ve cinsel yönelimleri aktif, Arap tanrısı otoriter ve    sıcağı ceza olarak görür (sıcak iklimdedir çünkü), İbrani tanrısı ise ırkçıdır, hint tanrıları doğacıdır vs.  Bu tanrıların her birini, ait olduğu toplumdan ayrı olarak okuyamaz ve değerlendiremezsiniz. Diğer yandan toplumların din değişikliği de, yeni dini eski mitolojisine uydurmak suretiyle gerçekleşir. Zira Allah, Türklerin inancında “devlet” mefumunu destekley...
Devamı

İSLAMA GÖRE VAROLUŞUN SIRRI NEDİR?

     İslama göre varoluşun sırrı nedir?      Bu sırra bir tek peygamber ve peygamberler, dolayısıyla kutsal kitaplar üzerinden mi ulaşabiliriz? Peygamberlik kapısı kapanmış mıdır?       Yoksa bugünün insanları da peygamberler gibi miraca çıkıp hakiki bilgiye m uhatap olabilirler mi?   Gelin, bu soruları, müslüman düşünce gruplarının cevapları üzerinden inceleyelim.          İslam düşünce geleneğinin varlık anlayışıyı idealist bir tasavvura sahiptir. Öyle ki kabule göre varlık, mevcut ve vücut olmak üzere iki kısma ayrılır. Mevcut, maddi alem anlamında kullanılırken vücut, manevi alem anlamında kullanılır.      Dolayısıyla İslam Düşüncesinde var olan her şey, var olmak bakımından hem mevcuttur hem de vücuttur. Zira dinin yegane kaynağı olan insan da, hem mevcut hem de vücuttur. İnsanın mevcut varlığı, beden kavramı ile ifade edilirken vücut varlığı ise ruh kavramı ile ifade edilir. ...
Devamı